CÁC LINH MỤC CHÁNH SỞ
1. Cha Điền (1825-1840)
2. Cha Gioan Thiềng (1840-1846)
3. Cha Lôrensô Lân (?)
4. Cha Thánh Philiphê Minh (1850-1852)
5. Cha Phêrô Tuyết (1854-1860)
6. Cha Phanxicô Nhơn (1860)
7. Cha Martin Hiển (?)
8. Cha A. Claude Péguet (1865-1871)
9. Cha Thịnh (RP Thinselin) (1871-1877)
10. Cha Hamm (1877)
11. Cha Báu (RP Leprince) (1877-1891)
12. Cha Lân (RP Bourgeois) (1891-1901)
13.Cha Ba (RP Bar) (1901-1911)
14. Cha Lộ (1911-1927)
15. Cha Thông (1928)
16. Cha Thơm (1928-1929)
17. Cha Thiên (1929-1939)
18. Cha Tứ (1939)
19. Cha Duông (1940-1948)
20. Cha Nhạn (1949)
21. Cha Thanh (1949-?)
Trong số các linh mục đến Bãi Xan giúp họ thì có cha Ðiền là người đầu tiên có cất nhà ở lâu. Có người nói cha Điền thuộc Dòng Phanxixô, song không chắc lắm, lại cũng không ai nhớ người đến Bãi Xan khi nào, mà chắc một đìều là cha Ðiền đến Bãi Xan trước cơn bắt đạo dữ dằn thời vua Minh Mạng, năm 1832 vì trước cơn bắt đạo, tại Bãi Xan đã có một nhà thờ do cha Điền cất rồi. Tới lúc bắt đạo phải phá đi, đó là vào năm 1833. Nhà thờ nầy lợp lá, cất theo lối cao cẳng giống nhà người Thổ, cất chỗ bên hông khu nhà bếp của các cha bây giờ. Các bổn đạo lớn nhỏ đã chung lo cất nhà thờ ấy tùy phận sự mỗi người. Còn muốn cho ghe dể lui tới và nhứt là cho có nước uống thấu đến nhà cha, thì họ đào thêm rạch Giồng Tượng vô thấu con giồng chừng 400 thước nữa. Dân chúng thì bỏ công còn những người có của dư dã như ông Ðiểu, ông hương Nhu, ông Trùm Tường thì nuôi ăn cho bọn làm đất.
Lo việc thờ phượng Chúa vừa yên trong họ, kế có chiếu chỉ bắt đạo, nhằm mồng 6 tháng giêng 1833, rồi có lính huyện Vũng Liêm sai đến triệt hạ Thánh đường Bãi Xan. Ðến khi lính phá xong đi mất thì bổn đạo lật đật chôn cột nhà thờ dưới ao kế bên, có ý để sau cất nhà thờ lại, song sau 30 năm bắt đạo, lúc cha Hiển vào đến Bãi Xan, thì bổn đạo dở cột đem lên, mà cây mục hết, chẳng còn dùng được việc gì nữa.
Năm 1830, cố Du (R. P. Marchand (3)) có đến thăm họ Bãi Xan và ở chơi ít ngày với cha Điền. Đến năm 1834, trong khi xảy ra cơn bắt đạo ở Cái Nhum thì cố Du có ẩn trốn ở Bãi Xan một thời gian. Rồi người lần đi xuống miệt Giồng Rùm, Thâu Râu, Rạch Rập.
Còn cha Phanxicô Xavie Thán, trước đã bị đày ở Long Xuyên, cũng có tới ở Bãi Xan với cha Ðiền một ít lâu, vì có lãnh đến cầm đầu rửa tội cho ông Hương sư Tám sanh năm 1834.
Vốn cha Ðiền trước khi đến Bãi Xan thì người làm việc trong họ Ðất Ðỏ, ngày nọ người qua Lái Thiêu viếng Ðức Cha ở đó thì người gặp hai người học Latinh, mà thầy Hạp một mình ở tại Búng giúp cha Giáo. Ðức cha (Monseigneur Taberd) muốn thử hai người coi tánh ý thể nào, thì giao cả hai cho cha Ðiền mà đem về Bãi Xan. Lúc ấy thầy Hạp đã được 30 tuổi và đã chịu đến chức 4 rồi, còn người kia tên Châu, 20 tuổi, quê ở Ðất Ðỏ và chưa có chịu chức nào.
Khi cả hai vào đến Bãi Xan thì thầy Hạp làm thầy dạy con nít, còn chú Châu lo việc làm từ, kêu là từ Chua. Song, hai người học trò Latinh nầy không theo hết con đường Chúa gọi mà ra làm bổn đạo thường. Cả hai đều cưới vợ ở Bãi Xan và lập nên gia thất đông đắn. Từ Chua có một con gái đi tu nhà phước Cái Mơn. Và hai người Latinh nầy hằng ngày ở trung tín với cha Ðiền lắm và lo lắng mọi việc cho cha đến khi người qua đời năm 1840.
Vậy cha Ðiền đã ở Bãi Xan gần 15 năm trọn, đến cơn bắt đạo phá rối, cha ở trong nhà không yên nên vào trong nhà các chức (những ông biện) mà trốn ẩn, như nhà ông Hương Nhu và ông Trùm Tường con ông cả Ðẩu.
Vì Cha Điền rất được Lê Văn Khôi tín nhiệm nên thỉnh thoảng có liên lạc với người để xin ý kiến nên khi Ngụy Khôi thất trận triều đình mới nghi cho bổn đạo theo phe Ngụy Khôi nên có một số bổn đạo vì lo sợ phải bỏ Bãi Xan trốn đi ở chung với kẻ ngoại hoặc sang làng khác mà lẩn tránh.
Lúc ấy cha phải cử hành thánh lễ trong nhà riêng của bổn đạo, ngoài đường thì cho người canh gác cẩn thận để nếu có dấu hiệu khả nghi thì lật đật góp đồ thờ vô trong rương đem dấu liền xuống đất. Năm 1840, cha Điền qua đời tại Bãi Xan. Xác được chôn nơi đất thánh của họ đạo.
Đến năm 1887, Cha sở Báu (R. P. Leprince) muốn lấy cốt Cha Điền đem vào trong nhà thờ nhưng khi đào lên thì chỉ tìm được có ảnh chuộc tội mà Cha Điền mang khi chết nên Cha Báu cho lệnh gom hết những di vật của Cha Điền và của Cha Hiển lại chôn chung với hài cốt của cố Chính Hoà (R. P. Borelle) trong nhà thờ, lúc bây giờ ở gần mé sông Cái. Sau được cải táng một lần nữa về chôn trong nghĩa địa Bãi Xan hiện tại.
Cha Thiềng đến trông coi họ Bãi Xan từ năm 1840 đến năm 1846. Trước khi đến Bãi Xan thì người ở Cái Nhum lo coi một nhà in nhỏ. Tại Bãi Xan, cha thường ngày ở ẩn tại nhà ông Trùm Tường là hương cả trong làng. Khi có ai đến rước cha đi ban phép cho kẻ liệt thì người hay mặc áo dân, trên vai thì vác cái cần câu mà đi. Đến những nơi có ao vũng thì người giả bộ ngừng lại câu cá để che mắt người qua lại. Khi rảnh rổi Cha hay làm việc lặc vặt ngoài vườn. Mỗi tuần cha chỉ làm lễ một lần vào ngày Chúa nhật mà thôi.
Khi quân Pháp chiếm toàn cỏi Nam kỳ thì cha bị các quan Nam
Cha Lân đến Bãi Xan từ Mặc Bắc lúc đầu đời vua Thiệu Trị. Thấy việc bắt đạo có hơi lơ là nên người rất hăng say trong việc mang kẻ ngoại trở lại đạo. Tuy nhiên, chẳng bao lâu thì lệnh cấm đạo được ban hành lại và còn dữ dằn hơn lúc trước nữa.
Giúp cha Lân có thầy Hiển là người đã chịu chức thánh rồi và ông Trùm Tường. Ông Trùm Tường chẳng những nuôi cha Lân mà còn là một ông Trùm hết sức sốt sắng nữa. Mỗi đêm ông hay đi thăm từng gia đình để xem họ đã đọc kinh chung chưa. Ông cũng là người ngăn không cho người ngoại đến cư ngụ tại Bãi Xan, sợ gây khó khăn cho các bổn đạo. Ông đã dâng cúng khá nhiều ruộng đất của mình cho nhà thờ để gây huê lợi lo việc thờ phượng Chúa. Ông qua đời vào năm 1854.
Trong thời kỳ cấm đạo của vua Thiệu Trị, Đức Cha Dominicô (Mgr Lefèvre) phải trốn ẩn trong các tỉnh trên thì người để cố Chính Hoà (Cha Borelle) lo việc coi sóc các cha trong các tỉnh dưới. Cha Borelle ở Cái Nhum lo việc dạy dỗ các trẻ em để gởi về học trường Latinh bên Lào. Còn cha Minh thì có nhiệm vụ đi ban phép Thêm Sức các nơi. Khi đến Bãi Xan năm 1850, thì Cha Minh ở trong nhà ông Câu Tỵ hay nhà thầy Thanh ở rẩy trên. Cha Minh ở Bãi Xan được khoảng 3 năm. Trong thời kỳ nầy, dưới sự coi sóc của Ông Cả Huyên, bổn đạo có xây một nhà thờ nhỏ lợp lá gần nhà bà Xuyên. Vì muốn che mắt thiên hạ nên bà có để tầm ở đó nhưng thật sự là nơi mà Cha Minh thường làm lễ Misa. Giúp lễ cho cha Minh có trò Bình, là học trò của cha Minh sau đi tu làm linh mục. Cha Minh hay đi đánh chim cu để giải trí khi rảnh rổi. Năm 1952, Cha Minh được bề trên đổi xuống Mặc Bắc thay cha Lựu và bị quan bắt tại nhà ông Trùm Lựu trong họ đạo nầy.
Năm 1854, khi Cha Minh bị bắt tại nhà Ông Trùm Lựu thì giới chức trong họ ai cũng đều lo sợ cho chính mình. Ai cũng biết là hể giấu ẩn các cha thì chỉ có liều mình chết mà thôi nên các cha phải đổi nhà luôn để tránh gây họa cho một người. Trong thời gian nầy, có bà Tô Thị Thọ dâng nhà thờ 20 mẫu đất của người em là ông cai Thôn Lý, chết không con cái còn bà vợ là bà Nguyễn thị Sử thì có chồng khác. Năm 1855, bà con của bà Mỹ dâng thêm cho thánh đường 2 mẫu ruộng và một chỗ giồng làm đất thánh họ đạo hiện nay (đất của Bà Đài).
Đến tháng 7 năm 1860, là lúc bắt đạo đáng sợ nhất, đang lúc cố Chính Hoà (cha Chính Borelle) cấm phòng cho các cha bản xứ là cha Tuyết, cha Nhơn, cha Hiển trong nhà ông Mùa bà Kẹo thì thình lình cố Chính Hoà lâm trọng bệnh. Sau ít ngày, sau khi chịu các bí tích sau hết thì người trút hơi thở cuối cùng tại nhà nầy. Để tránh kẻ ngoại dòm ngó, mọi sự tẩm liệm được thực hiện ban đêm. Chẳng may, chiếc hòm mua lại quá ngắn nên thầy Thoại phải lựa trong nhà một bộ ván tốt bằng gỗ để đóng một cái hòm mới mà chôn xác cố Borelle. Chôn xác cũng chôn ban đêm trong vườn hai ông bà nầy và để tránh sự tò mò, ông bà trồng trên mã một đám rau râm và một lãng gừng cho khuất. Năm 1887, Cha sở Báu (R.P. Leprince) lấy hài cốt cố chính Hoà đem về trong nhà thờ. Còn về cây gậy vàng trong mấy di vật của cố Borelle thì bị trộm lấy mất.
Cha Phanxicô Nhơn (cũng gọi là Cha Hương) - 1860:
Trong năm 1860 nầy có nhiều hương chức lớn trong họ bị bỏ tù ở Vĩnh Long như: Ông cả Quế, Ông Trùm Văn, Ông Thôn Ngởi, Ông Biện Tựu. Những ông chức khác như: ông Câu Tứ, ông Phó Thuần, ông Hoà Sương thì bị giam trong nhà Cả Lập ở Đức Mỹ. Ông nội cha Phú, ông Cả Sĩ, ông trùm Hiệp với hào Củ thì bị giam tại nhà cai Đỏ, Láng Thé.
Lúc quân Pháp chiếm Vĩnh Long thì Cha Nhơn, người gốc Cái Mơn được bề trên cử đến coi sóc họ Bãi Xan. Đang lúc khốn khó, Cha phải cố gắng hết sức khuyên bổn đạo để họ đừng bỏ họ đạo mà đi. Cha có tập lính đặng giữ họ. Trong nhà có lính tráng đội quản như một quan lớn vậy. Lúc nầy ở Ba-si, Ba-se, sóc Ruộng, sóc Hồng Rai cũng tới xin gia nhập vì họ bị cựu trào hà hiếp, cướp của đánh người. Ở Ba-si có ông Tổng Chang và con là Chủ Lữ, ông Chủ Giồng và nhiều người đem gia quyến, trâu bò, heo cuối, lúa thóc ra ở Bãi-Xan. Ở Ba-se có ông nội hội đồng Tôn cũng đem nhiều gia đình theo và mấy người có của. Sóc ruộng thì ông nội Phó Khiêm và nhiều gia thất ở Sóc Ruộng và sóc Hồng Rai cũng theo lên ở Bãi-Xan nên Cha Nhơn có tập lính Thổ , Annam
Cha Hiển người gốc Cái Nhum. Truớc khi đến giúp họ Bãi Xan thì người đã giúp họ Bà Rịa một thời gian. Cha Hiển là người đã có công lo lắng việc cất nhà thờ ở mã vôi và người cũng cho cất thêm một nhà nguyện nhỏ gần chỗ ống cống nhà thờ bây giờ để thờ kính Đức Mẹ. Chỗ nầy cũng là chỗ mà Cha Điền cất nhà thờ đầu tiên cho họ đạo, cũng là chỗ cùng của rạch Giồng Tượng. Nơi nhà nguyện Đức Mẹ nầy, hằng ngày cha Hiển lo việc dạy sách phần và giáo lý cho trẻ nhỏ để chuẩn bị rước lễ Bao Đồng cũng như cho người lớn để rửa tội chầu nhưng cho những người ngoại trở lại đạo. Cha Hiển cũng rất giỏi về nhạc lý nên người cũng đã lập được một ban hát khá nổi tiếng đến nổi có nhiều người ở những nơi khác đến xin được tập hát với người.
Cha cũng có cho một số đồng nhi nữ đi tu nhà phước Cái Mơn. Riêng có một chị tên là Cai Thị Ngợi, đi tu nhà kính (nhà phước Tây) tại Sàigòn là người đã tạo nên tiếng thơm cho Bãi Xan. Bà Ngợi là người nhờ ơn Chúa sáng soi có thể biết được chuyện hậu lai của mình. Trước khi chết, người cho biết sẽ có một bà phước nhà kính ở Pháp qua thế bà. Mà đúng vậy, sau khi người qua đời, bà Nhứt đương kim nhà Kính ở Pháp lúc đó liền xin đổi qua Sàigòn.
Cha Hiển đã coi sóc họ Bãi Xan nhiều năm trước lúc quân Pháp lấy Nam Kỳ cũng như sau đó. Thời gian sau nầy, người yếu sức đi vì mắc phải bệnh lao. Một lần đi Cái Nhum thăm bà con anh em, đến khi trở về thì người chết trên ghe khi đến gần cù lao Dài. Lúc đó có cha Cordier đến thăm Bãi Xan nên người làm lễ an táng cha Hiển trong nhà thờ Đức Mẹ. 20 năm sau, Cha Sở Báu lấy cốt cha Hiển đem về chôn trong nhà thờ mới.
Khi cha Hiển qua đời thì có cố Gioan (RP Miche: sau làm Giám Mục), cố Long (RP Bouilleveaux) và cố Hưỡn (RP Fontaine) thăm họ Bãi Xan.
Sau khi cha Hiển mất thì có cha Péguet đến Bãi Xan coi họ. Trước khi về Bãi Xan, Cha Péguet đã coi sóc họ ở Ba Giồng được 3 năm. Người về Bãi Xan có mang theo một học trò tên là Thích, sau được cha gửi về học trường Latinh (Chủng Viện) ở Sàigòn. Cha Péguet ở trong phòng đồ lễ, cũng là chỗ ở của Cha Hiển khi xưa. Nhờ có cha Đôminicô Vọng giúp nên người cũng coi sóc luôn họ Mai Phốp, Bưng Trường, Vũng Liêm, Rạch Dầu, Tân Viên và Cam Son nữa. Cha Péguet cũng có gửi nhiều trò đi học trường Latinh song chỉ có 3 người lên tới chức linh mục là Cha Thích, Cha Đường và Cha Quờn.
Cha Péguet cũng là người có công lập nên một trường học cho Bãi Xan rồi đem thầy Thái, là người công giáo ở miền ngoài vào để dạy học trò nam. Người cũng lập thêm một trường nữ do 2 dì phước cựu là chị Ngọc và chị Kế dạy. Về việc dạy chầu nhưng (người lớn muốn học để trở lại đạo) thì có thầy Latinh Thạch, là cháu ông trùm Lựu, với anh Rồng và anh Vựa, cũng là học trò Latinh dạy.
Năm 1867, lúc ấy Pháp đã lấy xong tỉnh Vĩnh Long, cha Péguet mới tính tới việc lập một nhà thờ lớn hơn cho xứng với số bổn đạo hiện thời là 1.200 người.
Cha mới chọn một chỗ gần mé sông Cái, ngay đầu vàm rạch Giồng Tượng trên miếng đất mà ông Cả Củ đã dâng cho họ đạo lúc trước. Gổ thì mua từ Thủ Dầu Một, còn vôi gạch thì mua tại Mỹ Tho. Với sự phụ giúp của cha Errard, người cho bắt đầu xây nhà thờ nầy từ năm 1867 đến năm 1869 mới hoàn tất với phí tổn là 3.000 đồng, một số tiền quá lớn thời bấy giờ, có được là do nhờ ơn Chúa và sự hy sinh cố gắng hết lòng của bổn đạo trong họ.
Cha Péguet là một linh mục hiền lành rất được lòng bổn đạo. Đến tháng 7 năm1871, cha bị bệnh nặng nên được cha bề Trên đổi về Thủ Thiêm và gửi cha Thịnh, đang ở Thủ Thiêm về coi họ Bãi Xan.
Cha Thịnh (RP Thinselin) (1871-1877)
Cha Thịnh là một cha mới, vừa được gửi đến địa phận được 2 năm thì đổi về Bãi Xan. Ngay năm đầu khi đến coi họ Bãi Xan liền gặp gian nguy. Số là vào ngày 6 tháng 12 năm 1871, một cơn trốt mạnh cuốn sập nhà thờ mới cất. Qua năm sau, (1872) vào ngày 24 tháng 10, một trận bảo thổi sập nhà cha sở. Vì vậy nên những người lớn tuổi mới đặt tên 2 trận bão ấy là bão thánh Nicolas và trận thứ hai là bão thánh Raphael. Cha Thịnh lại phải lo cất nhà thờ và nhà cha sở lại. Cha Thịnh cũng có cho nhiều học trò đi học trường Latinh nhưng chỉ có cha Phú là người được phong chức linh mục. Thời nầy có 2 dì thuộc nhà phước Cái Mơn dạy tại Bãi Xan là dì Xưng và dì Triều (dì Triều sau làm bà Nhứt nhà phước).
Đến năm 1877, quan Đô thống Thủy sư Dupérié xin Đức Cha Colombert cho 1 linh mục Pháp giúp nhà thương quân đội tại Sàigòn thì Đức Cha mới vời cha Thịnh về đó.
Cha Hamm đến làm cha sở tạm họ Bãi Xan từ tháng 5 đến tháng 10 năm 1877 trong khi đợi cha Báu (RP Leprince) đang dưỡng bịnh ở Hồng Kông về.
Cha Báu (RP Leprince) (1877-1891)
Cha Báu là người rất thích đọc sách và ngưởng mộ cảnh thiên nhiên. Một con chim bay ngang cũng làm người để tâm suy nghĩ. Cha ở một căn nhà sàng gần như mục nát. Người cho cất thêm một căn gát nhỏ bên trên để dễ bề yên lặng mà đọc sách. Cha cũng ra công khuyên giải bổn đạo đủ điều nhưng chứng nào vẫn tật nấy, Bổn đạo ít hay xưng tội rước lễ, quên việc kinh sách, không cần tới cha linh hồn giúp đỡ nữa. Do đó, hay có những chuyện kiện tụng đất đai xảy ra, rồi thì phe đảng đủ điều.
Biết rằng Bãi Xan cần phải có một linh mục cứng cỏi đến coi sóc mới khuyến dụ được bổn đạo nên năm 1891, cha xin đổi và cha Lân (RP Bourgeois) đến thay.
Cha Lân (RP Bourgeois) (1891-1901)
Khi đức Cha Mỹ (Colombert) nhận thấy những họ đạo hiện thời đã dược hưng thịnh thì ngài ra chỉ dụ khuyến khích các cha sở hãy lo việc mở mang Giáo Hội bằng cách khuếch trương họ đạo mình hay lập nên những họ đạo mới. Do đó, cha Lân mặc dù kẻ ngoại xung quanh khu Bãi Xan hay kiếm chuyện gây khó khăn song người cũng lập thêm được những họ mới như sau:
Họ Long Hòa: Làng Long Hòa ở gần mé rạch Láng Thé, có một ít nhà có đạo về rải rác ở đây. Thấy vậy, cha liền mua 1 miếng đất nhỏ và cất lên một nhà thờ lợp lá. Song, bi những người ngoại ghét nên họ đốt mất. Cha liền cất cái khác. Sau nhờ có Biện Thính chí tình giúp đỡ nên cha có gom thêm được vài nhà có đạo về ở thêm lại có vài gia đình bên lương trở lại đạo nữa. Trong số nầy có gia đình Ông Văn công Nhưng xin theo đạo. Trong khoảng 2 năm, cha đã rửa tội cho được 20 chầu nhưng trong họ nầy.
Họ Long Thuận: Làng nầy ở trong ngọn nhánh của rạch Láng Thé. Trong số gia đình trở lại đạo đáng kể nhất là gia đình ông Tham Sung. Ông nầy đã bán rẽ cho cha Nghi (RP Martin) một miếng đất ruộng 30 mẫu đặng lập họ. Sau cha dưng cho địa phận làm của nuôi học trò trường Latinh.
Họ Đức Mỹ: Ở phía tây làng Đức Mỹ có một miếng ruộng chưa ai khai phá nên cha Lân vì thấy bổn đạo thiếu đất mần ăn nên xin Biện Tây cho khai khẩn. Nhưng rủi thay, Biện Tây bị kẻ ngoại gây gổ kiện tụng. Bi thua, lại thêm thất mùa nên dần dần bổn đạo bỏ hết. Mặc dù vậy, nhà thờ vẩn còn với lại cũng còn lại một ít chầu nhưng nên họ đạo Đức Mỹ cũng tồn tại.
Họ Đức Hòa: Làng nầy là làng ngoại, ở phía trong rạch Cái Hóp phía nam chợ Vũng Liêm. Nguyên có một người ngoại có tiếng tăm trong làng tên là Thiệt xin theo đạo để được Cha Lân che chở. Kết quả là họ Đức Hòa được thành lập và sau nầy là một họ nhánh sung túc nhất trong số những họ nhỏ thuộc sở Bãi Xan.
Họ Càng Long: Chỗ nầy là một miếng đất giồng rộng mênh mông và dân số cũng đông đúc lắm. Cha Lân đã cố găng hết sức và có xin quan Quận giúp đỡ, song cũng không thể nào làm cho đạo giáo mọc rể nơi Càng Long nầy được. Sau cha phải dùng tiền của cha Nghi để lại mà mua 62 mẫu ruộng và cấp cho những ai theo đạo làm ăn thì họ đạo mới bắt đầu phát triển từ đây. Sau, những mẫu ruộng nầy cũng được nhượng lại để lo việc nuôi học trò trường Latinh.
Trong số những thầy trường Latinh cha Lân xin đến dạy các họ nhỏ Bãi Xan lúc mới lập thì có: thầy Đặng, thầy Ngọc, thầy My, thầy Đa, thầy Hào, thầy Xứ, thầy Cơ và thầy Quí.
Cha Lân đến Bãi Xan với quyết tâm dẹp bỏ việc bổn đạo bê tha rượu chè, cờ bạc, thưa kiện và một năm sau, cha đã thành công. Về việc tu sửa nhà thờ thì người nhận thấy nhà thờ hiện tại quá nhỏ, sắp hư, lại ở gần mé sông Cái, trước sau gì cũng bị sạt lở. Nhà cha Sở thì đã hư mục nhiều, không ở được nữa nên người chuẩn bị việc dời nhà thờ vô trong giồng, chỗ đất mà ông Cả Tường dâng, đó cũng là chỗ mà trước cơn bắt đạo, đã cất cái nhà thờ đầu tiên năm 1830. Họ đạo không đủ tiền nên cha xin phép Đức Cha cho bán ít đất ruộng của nhà chung để gây quỷ, Đức Cha đồng ý nhưng chỉ được bán cho bổn đạo mà thôi. Cha bán được 1500 đồng đất ở rẩy dưới và 1600 đồng đất ở rẩy trên. Lúa ruộng cũng được tăng lên mỗi năm đóng 1 công 4 giạ lúa. Tạm thời, cha cho cất một nhà thờ tạm ở giồng Nhỏ, ngay trên miếng đất ông bà cha Phaolô Nghi đã dưng. Cha đốn dừa làm cột. Nhà thờ tạm gồm 8 căn 1 chái ngay núi chỗ núi Calvaire bây giờ, mặt hướng sang núi Đức Mẹ. Cha lên Vĩnh Long xin cái thành cũ ở Mai Phốp để lấy gạch.
Cha Lân cho khởi công xây nhà thờ mới vào năm 1893. Cha là người khéo tính toán nên không đầy 3 năm sau, năm 1896, nhà thờ được hoàn tất với phí tổn là 10 ngàn đồng. Nhà thờ nầy được cất đa số bằng cây thau lau, mối mọt không ăn được nên rất bền. Trong lễ làm phép nhà thờ có Đức Cha Để (Mgr. Dépierre) chủ tế và chọn tên “Thánh Thất Hội” (Nhà Thờ Thánh Gia Thất). Thợ vẽ ba chữ Thánh Thất Hội là ông Nguyễn Hữu Hào (ông chủ Hào là cha của bà Nam Phương Hoàng Hậu, vợ vua Bảo Đại). Đến năm 1899, Cha mua thêm 3 cái chuông treo lên tháp nhà thờ làm cho họ đạo được thêm rở ràng. Khi cất xong nhà thờ, cha liền lấy số gổ dư mang về từ nhà thờ cũ, cất thêm một căn nhà cha sở rộng rải, khang trang, tốn hết 3.000 đồng. Nhà cha sở có 2 tầng, dưới xây bằng gạch, trên lầu làm bằng cây. (Nền nhà lầu hiện tại là nền nhà lầu cũ khi xưa). Cha cũng dùng cây từ vựa lúa cũ mà cất lên một căn nhà cho các dì Phước Cái Mơn ở mà dạy học trò trong họ. Cha cũng lo tu bổ ruộng vườn của nhà thờ, cho bổn đạo làm ruộng nhà chung rồi thu lúa ruộng hằng năm. Người cho đắp bờ cho cao ráo để giúp bổn đạo đi lại dễ dàng. Cha cũng xin phép quan để đắp con đường từ Sóc Ruộng qua Ba Trường, ngả ba Trà Gật, lên Rạch Dừa rồi về đến trước cửa nhà thờ. Người cũng xin quan cho bắt cầu sắt ngã Ba Trường, cầu Trà Dư. Bổn đạo thơ thới làm đủ ăn đủ mặc.
Giúp đỡ cha Lân lúc bấy giờ có Ông Trùm Phạm Cử Nho và Ông Trùm Nảo. Ông trùm Nho mặc dù còn nhỏ tuổi nhưng làm đến chức hương Cả trong làng và làm trùm Nhứt trong họ. Riêng Ông Trùm Não là người đã giúp cha Lân rất đắt lực. Cha Lân lo việc bày biến, sắp đặc, chỉ vẻ. Ông Trùm Não thì lo thực hành cho thành công mọi việc. Ông cũng hay đi thăm hỏi, an ủi bổn đạo, khuyến khích họ nên sốt sắng trong việc thờ phượng Chúa. Trong 10 năm cha Lân giúp họ Bãi Xan, người có gửi trẻ đi học trường Latinh rất nhiều còn nhi nữ thì người cho đi tu nhà phước.
Đang hăng say lo lắng việc trong họ đạo thì vào năm 1901, chừng 10 giờ tối, cha đang ngồi kề cây cột nhà lầu gần tủ sắt để đọc kinh thì trời mưa lớn, sét đánh từ cây thánh giá trên nhà lầu chạy xuống cây cột cha đang dựa làm cây cột bể nát. Cha bị bất tỉnh. Sau đó cha được đưa về Pháp chữa bệnh.
Các cha phó giúp cha sở Lân là cha Lợi, cha Rồng và cha Khánh. Cha Lợi và cha Rồng là 2 người đã chỉ vẻ cho thợ Vây làm toà giảng và cầu lơn rước lễ lúc bây giò. Cha Ròng có trồng một số những cây sao chung quanh khu nhà thờ. Cha Khánh thì lo việc tập nhạc, thu lúa ruộng và làm đập ở Càng Long và Đức Hòa.
Cha Ba (RP Bar) (1901-1911)
Sau khi cha Lân đi chữa bệnh bên Pháp thì cha Ba được cử đến làm sở họ đạo Bãi Xan.
Cha có 2 con ngựa dùng để đi đây đó và lo cho kẻ liệt. Cha có tánh rất nóng nảy. Để chấm dứt việc cờ bạc, ban đêm cha giả dân đánh bạc đi lùng khắp nơi, ghi tên người đánh bạc rồi sai người đi báo cho làng bắt mang tới nhà lầu đánh đòn 40 roi cho tội đánh bạc.
Lúc nầy có cha Hương ở nghỉ tại Bãi Xan ít lâu. Khi trở về địa phận người tường trình cùng Đức Cha về tính nóng nảy quá độ của Cha Ba nên vào năm 1911, Đức Cha cho cha Ba về Pháp và cho cha Lộ về thay thế. Cha Lộ đang ở Hồi Xuân về Trà Vinh rồi cởi ngựa về Bãi Xan. Đến nơi, chuông vang inh ỏi mừng cha Lộ đến lãnh sở. Cha Ba đang trị 4 người cờ bạc, liền đánh mỗi người 40 roi, rồi liệng cây roi trước mặt cha Lộ, xong lên ngựa mà đi liền không nói một tiếng.
Cha Ba coi sóc họ Bãi Xan được 11 năm. Trong họ trở nên trù phú nhờ sự chăm sóc tận tình của cha. Lúa ruộng được tăng lên mỗi năm 5 giạ, nhưng bổn đạo ai cũng vui mừng vì hay được trúng mùa. Cha Ba cũng cho cất thêm trường Nam
Làm phó cha Ba có cha Thông và phó nhì là cha Sion. Cha Thông qua Nhị Long mở rừng Giông, đắp nền nhà thờ, đắp đập, mở mang họ Nhị Long rất nhiều. Đến năm 1907, khi ông Trùm Nho qua đời thì cha Ba đặt ông trùm Gioang là em ruột cha Cường lên làm trùm nhứt trong họ.
Cha Lộ đến Bãi Xan vào năm 1911. Cha hay đi các họ nhỏ, để Bãi Xan lại cho các cha phó coi. Cha Lộ rất hiền lành. Gặp người nghèo khó thi hay an ủi, giúp đỡ tiền bạc, mua ruộng đất giúp họ làm ăn. Những người ngoại đạo cũng rất mến Cha. Cha mua đất ở Cái Hô xây nhà thờ bằng ngói. Cha xây nhà thờ Nhị Long cũng bằng ngói. Cha cất dựa lúa ở Đức Hoà. Cha mua đất ở Rạch Rô, sửa bờ sửa đập và mua thêm đất cho bổn đạo làm. Cha lập họ Càng Long, cất trường học rồi rước dì phước Cái Mơn về dạy. Có dì Bảy Vui là dì phước đầu tiên dạy ở đây. Cha cho cất nhà mồ côi và nuôi được 16 trẻ mồ côi nam. Cha sắm đồ mộc cho mồ côi làm và sắm nông cụ để họ làm ruộng. Đứa nào lớn thì cha lo việc lập gia đình cho rồi giúp đỡ cho ra riêng làm ăn.
Năm 1921, cha Chánh làm phó, có xuất tiền lập một ban nhạc chuẩn bị mừng lễ Bạc cha Lộ. Trong thời nầy có xảy ra hỏa hoạn làm nhà thờ bị cháy phòng thánh tới tận nóc nhà.
Năm 1924, cha Giàu làm phó. Năm 1925 cha Linh làm phó 2 năm. Sau đó, có cha Xuân nhậm sở Đức Hoà một năm rưởi rồi đổi nên cha Linh coi thế Đức Hoà và coi luôn các họ Cá Hô, Đức Nhuận, Nhị Long và Càng Long. Cha Linh có xây nhà thờ Càng Long nhờ số tiền 10.000 đồng dưng cúng của ông phán Tri ở Trà Vinh. Nhà thờ nầy được cha sở Thiên làm phép.
Năm 1926, cha Hiền thế cha Linh coi Đức Hoà. Cha Lộ và các cha phó cùng nhau lo mở mang các họ của Bãi Xan. Đến khi cha Lộ đổi, thì tổng số ruộng đã mua được một trăm mấy chục mẫu. Số lúa ruộng thu được hàng năm trên ba chục ngàn giạ. Bổn đạo thì mọi gia đình đều no đủ hồn xác. Đó là nhờ công khó của các Cha vậy.
Năm 1927, cha Thông nhận họ. Cha có cất trường họ Nhị Long bằng ngói. Tính hay lo lắng nên cha hay bệnh hoạn. Sau đó cha xin về họ Rạch Lọp.
Năm 1928, cha Thơm về làm cha sở Bãi Xan. Cha sửa đổi mọi sự trong họ. Cha cho đắp bờ từ ngã Ba Trường thẳng đến Bào Năng nhập vô bờ cha Lân đấp hồi xưa (Bờ nầy bây giờ vẫn còn dùng, gọi là lộ Bào Năng). Cha cho đóng tủ rửa tội, tủ đựng các sổ sách trong họ, lo lập chợ, bắt cầu tàu.
Năm 1929, cha Gioankim Thiên đến nhận họ. Dự trữ tiền bạc vài năm, cha cho xây lại nhà lầu đúc, tầng trên bằng xi măng đá sạn, theo nền nhà lầu củ mà cha Lân xây lúc xưa. Xong cha cho cất nhà bếp, hai đầu có hai tầng bằng ván sao. Nhờ cha Ròng trồng những cây sao xung quanh nhà thờ lúc xưa nên cha Thiên làm hai căn nhà mà khỏi phải mua cây. Xong việc ở Bãi Xan, cha ra kiểu và giao cho cha Linh lo việc cất nhà thờ Càng Long. Khi ăn khánh thành nhà thờ Càng Long, cha Thiên mướn cho bổn đạo Bãi Xan một chiếc tàu và một chiếc ca-nô đê lên Càng Long ăn khánh thành. Đoàn tàu chạy tới Càng Long lúc 12 giờ khuya. Sáng hôm sau, cha Thiên chủ tế lễ mừng khánh thành, làm phép nhà thờ rất long trọng.
Được ít lâu, có lịnh đổi cha Linh. Cha Hiền về thế coi họ Đức Hoà và các họ nhỏ. Cha Hiền có công đắp bờ ngay cửa nhà thờ Đức Hòa ngang qua Giồng Ké và làm thêm một sân banh nhỏ sau dùng làm đất thánh. Sau cha Hiền đến cha Dư rồi đến cha Hai. Lúc nầy cha cất nhà thờ Đức Hòa và một cái nhà cao cẳng lợp ngói, có phòng tiêu, phòng tắm đàng hoàn. Tới trào cha Nam
Năm 1939, sau khi lo cho các họ nhỏ, họ lớn xong thì dến lễ bạc của cha sở. Mọi người trong họ chung lại lo cất nhà tiệc, bồi bờ lộ, làm ba cái cổng chào. Sau đó, thì Bề Trên đổi cha về Cái Nhum. Còn cha Quang đang làm phó thì được cho đi du học bên Pháp. Cha Diên thay thế cho đến đời cha Duông coi họ. Năm 1940, Cha Thiên mất và thi hài được mang về an táng trọng thể trong đất thánh họ Bãi Xan.
Năm 1939, cha Tứ về nhậm sở. Cha về ít tháng thì đến lễ các Thánh Nam Nữ. Hôm đó cha phó xin phép và được cha sở đồng ý được ở lại họ nhỏ, không về ngồi toà. Có một ông Biện cản cha mà nói: “nếu cha cho phép thì một mình cha ngồi toà chết luôn đa”, Cha trả lời: “chết bỏ”. Bửa đó, một mình cha Tứ phải ngồi toà cho đến 11, 12 giờ khuya. Phần cha sẳn yếu trong người nên ngả bệnh luôn. Phải về dưỡng bệnh tại quê nhà là họ Cầu Ngang.
Năm 1948, cha Duông về nhận họ. Cha già cả, mắt yếu nên giao hết việc tiền bạc sổ sách cho cha phó là cha Hồng đảm nhiệm. Cha Hồng lo mua đất ở Hương Nhượng, cất nhà thờ và rước thầy dòng Cái Nhum đến dạy. Đức Cha có tới xem và rất vừa ý. Được hai ba năm thì Nhựt đảo chánh. Sau Nhựt bị thất trận nên giao chính quyền cho Việt Nam
Sau đó, cha Hồng đổi. Cha Nhiệm thay thế. Lúc đó có cha Án về ở để trốn Việt Minh. Cha phụ giúp cho tới trào cha Thanh về nhậm sở.
Năm 1949, Cha Nhạn lãnh sở Bãi Xan nhưng chỉ có 1 năm. Cũng năm nầy, cha Thanh về Bãi xan giúp cha sở ba bốn tháng rồi làm sở thiệt thọ luôn.
Cha Thanh (1949)
Cha Raphae Nguyễn Văn Diệp (1956-1963)
Cha Hồng
Cha Bernard Khả
Cha Simon Hoà
Cha Tôma Vẽ
Cha Nghi ( -1975)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét